Η εξάρτηση από τοξικές ουσίες ως τρόπος ζωής, μαρτυρά την ανείπωτη οδύνη που σφραγίζει το σύνολο του ανθρώπινου προσώπου, αποτυπώνοντας πάνω του, μέσα από πολλές δημοσιοποιήσεις, διαφορετικές για κάθε άτομο ξεχωριστά, τα βαθιά σημάδια μιας κοινωνικής, κατά κύριο λόγο, παθολογίας.

Ως κοινωνικό φαινόμενο με τη δυναμική του διαμορφώνεται μέσα από την αλληλεπίδραση κοινωνικών, πολιτιστικών, ψυχολογικών και βιολογικών παραγόντων μέσα στο ιστορικό πλαίσιο της εποχής.

Η εγκατάσταση του αλκοολισμού προϋποθέτει τη συνάντηση μιας προσωπικότητας ελλειμματικής κι ευάλωτης με μια ψυχοτρόπο ουσία, σε μια κοινωνικό-πολιτική στιγμή κρίσιμης σημασίας για το συγκεκριμένο άτομο. Η συνάντηση αυτή διέπεται πάντα από την κρίση της συγκεκριμένης οικογένειας, στην οποία ανήκει ο αλκοολικός.

Για την εγκατάσταση του αλκοολισμού στο συγκεκριμένο άτομο έχουν συμβάλει εξίσου το κοινωνικό και πολιτιστικό πλαίσιο μέσα στο οποίο πραγματοποιείται η συνάντηση με την ουσία, όσο κι η προσωπικότητα αυτού του ατόμου κι η οικογένειά του.

Η ύπαρξη ενός ψυχολογικού υποστρώματος, ελλειμματικού κι ευάλωτου, δε σημαίνει ότι οι ατομικές προδιαθέσεις έχουν μεγαλύτερη σημασία από τους οικογενειακούς και τους κοινωνικό-πολιτιστικούς παράγοντες. Σημαίνει απλά ότι μια κοινωνική κι άλλη πίεση βιώνεται με διαφορετικό τρόπο από κάθε ξεχωριστό άτομο κι ότι ορισμένα άτομα είναι πιο ευάλωτα στις πιέσεις που δέχονται.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι ουσίες δρουν πάντα πάνω σε ένα βιολογικό υπόστρωμα και προκαλούν διάφορες μεταβολές στην εγκεφαλική λειτουργία. Αυτό χρησιμοποιούν ως βασικό τους επιχείρημα όσοι χαρακτηρίζουν τον αλκοολισμό «χρόνια υποτροπιάζουσα νόσο του εγκεφάλου» ανυψώνοντας το ρόλο αυτού ακριβώς του βιολογικού υποστρώματος, σε βάρος των κοινωνικών παραμέτρων του προβλήματος.

Όμως η αναγωγή ενός κοινωνικού, κατά βάση φαινομένου στους βιολογικούς και μόνο συντελεστές όχι μόνο στερείται σοβαρής επιστημονικής τεκμηρίωσης, αλλά αδυνατεί επίσης να δώσει επιστημονική εξήγηση στο ερώτημα γιατί αυτό το τόσο ευαίσθητο και συχνά εξαιρετικά προικισμένο άτομο αισθάνεται την ανάγκη να πάρει το δρόμο της φυγής από την πραγματικότητα με τίμημα την ελευθερία του. Γιατί όλο και περισσότεροι νέοι όλων των κοινωνικών στρωμάτων κι όλο και πιο νεαρής ηλικίας αισθάνονται αυτή την ανάγκη;

Οι ουσίες σήμερα γίνονται ένα μέσον που χρησιμοποιούν σε όλο και μεγαλύτερη κλίμακα οι νέοι για να ξεφύγουν απ’ τον εαυτό τους, τον κόσμο, για να μην τους απασχολούν τα προβλήματα κι οι δυσκολίες. Χρησιμοποιούν τις ουσίες για να καλύψουν τις ενοχές τους, για να ξεχωρίζουν, για να συγκεντρώνουν το ενδιαφέρον, για να είναι πιο κοινωνικοί, για να ανήκουν σε μια ομάδα διαφορετικών ανθρώπων, που βρίσκονται στο περιθώριο, πέρα από συμβατικά όρια.

Οι νέοι αυτοί, δύσθυμοι, νευρικοί, παρορμητικοί, υπερευαίσθητοι, συναισθηματικά απαθείς κι ανώριμοι είναι τα παιδιά της κρίσης. Δε βρίσκουν νόημα στη ζωή τους, δεν έχουν ενδιαφέροντα, πρότυπα, κοινωνικά σημεία αναφοράς. Αισθάνονται χωρίς μέλλον, χωρίς ψυχολογικά κι άλλα στηρίγματα στη ζωή τους, ανίκανοι να τα βγάλουν πέρα μόνοι τους. Κυνικοί και δυστυχισμένοι, χαμένοι στη σύγχυση, ιδεολογική κι άλλη, βασανίζονται απ’ την ανία και τη μοναξιά τους.

Η τοξικομανιακή εμπειρία είναι η εμπειρία του κενού, που μπαίνει φραγμός στη σχέση αυτού του ατόμου με τους άλλους. Είναι η εμπειρία που μηδενίζει την παρουσία των άλλων, εκτοπίζοντας τους απ’ τη ζωή του. Απ’ αυτή την άποψη αντιπροσωπεύει την καθολική αποξένωση.

Το εσωτερικό κενό, η απουσία των άλλων, η απόλυτη αποξένωση, η κόλαση της μιζέριας της καθημερινότητας ωθούν σε μια διαρκή φυγή. Οι ουσίες λοιπόν ήρθαν να πάρουν τη θέση αυτού του τεράστιου ελλείμματος κοινωνικών προτύπων κι αξιών, κουλτούρας, οραμάτων, ανοιχτών οριζόντων, προοπτικών, νοήματος ζωής. Αυτό το έλλειμμα δεν είναι παρά η αντανάκλαση πάνω στο ραγισμένο ψυχολογικό καθρέφτη του σημερινού νέου των βαθιών ρηγμάτων του ίδιου του κοινωνικού ιστού.

Απόσπασμα ομιλίας σε ημερίδα για την απεξάρτηση από το αλκοόλ της Δρ. Κατερίνα Μάτσα